Bệnh sán lá gan là một bệnh ký sinh trùng thường gặp ở loài nhai lại, do Fasciola hepatica và
Fasciola gigantica thuộc họ Fasciolidae gây ra. Đây là bệnh phổ biến thường gặp ở dê cừu,
thú cưng, thỉnh thoảng gặp ở thú cưng, ngựa hươu, nai, đôi khi còn gặp ở người.
Sán lá trưởng thành ký sinh ở trong gan trong ống dẫn mật, đôi khi còn gặp ở phổi, tim. Sán trưởng thành đẻ trứng, xuống ruột theo phân ra ngoài, gặp điều kiện thuận lợi như nhiệt độ ánh sáng, trứng nở thành ấu trùng (Miracidium), sau 40 giờ bơi lội trong nước, gặp ký chủ trung gian (ốc nước ngọt). Vào cơ thể ốc chúng phát triển thành mao ấu (Sporocis), sau 35 - 40 ngày mao ấu phát triển thành lôi ấu (Redia), rồi phát triển thành cercaria. Cercaria thành thục ra khỏi miệng ốc ra ngoài, bơi lội bám vào cây cỏ thủy sinh, đứt đuôi và tiết ra một chất dịch tạo màng cứng phát triển thành Adolescaria. Hoàn thành vòng đời từ trứng tới Adolescaria mất khoảng thời gian từ 35 - 36 ngày.
.jpg)
Thú cưng ăn phải cây cỏ chứa nang ấu vào ruột nhờ men tiêu hóa mà phân giải lớp vỏ bên ngoài, chúng chui qua niêm mạc ruột vào máu theo dòng tuần hoàn máu, tới gan ký sinh tại đó và phát triển thành sán trưởng thành. Hoàn thành một vòng đời phát triển của sán mất khoảng 3-4 tháng.
Bệnh sán lá gan phát triển khắp mọi vùng ở nước ta và nhiều nước trên thế giới. Nhất là ở những nơi có điều kiện thuận lợi như: ốc nước ngọt, đầm lầy. Những nơi sông suối, nước chảy có nhiều chất vô cơ ốc không phát triển thì bệnh sán lá gan ít gặp hơn.
Cơ chế phát bệnh và triệu chứng lâm sàng
Tác động của sán lên cơ thể thú cưng là toàn diện:
Cơ giới: Chúng ký sinh ở gan, ống dẫn mật tác động chèn ép, trong quá trình di hành của ấu trùng cũng gây tổn thương cho nhiều mô bào tổ chức. Gây ra viêm gan xơ gan, rối loạn tiêu hóa.
Tác động chất độc: trong quá trình hoạt động sống của sán chúng tiết ra chất độc, không những tổn thương cho gan mà còn gây trúng độc toàn thân.
Tác động cướp chất dinh dưỡng: Để duy trì sự sống của sán chúng cướp chất dinh dưỡng của ký chủ, gây cho ký chủ thiếu máu, suy dinh dưỡng, thủy thủng.
Tác động mang trùng: Trong quá trình di hành của ấu trùng chúng mang theo một số loại vi khuẩn gây bệnh gây tổn thương các tổ chức gây viêm bệnh càng trở nên trầm trọng hơn.
Về lâm sàng: Triệu chứng lâm sàng biểu hiện nhiều mức độ khác nhau, tùy theo mức độ nhiễm sán trong cơ thể.
Triệu chứng bệnh thường thể hiện ở thể mãn tính: Thú cưng gầy yếu, rụng lông, da khô, sức sản xuất của thú cưng giảm sút rất đáng kể. Thú cưng có thể nhiễm các bệnh truyền nhiễm khác trầm trọng hơn.
Về bệnh tích: Viêm gan nặng, mổ gan phát hiện thấy sán nhiều. Gan sưng to, nhiều mụn màu xám. Ống dân mật bị canxi hóa cắt ra có tiếng lạo xạo.
Chẩn đoán:
Dựa vào triệu chứng lâm sàng không được chính xác. Mà cần chẩn đoán theo phương pháp của bệnh ký sinh trùng. Theo dõi phân thú cưng tìm trứng sán, bằng phương pháp gạn rữa nhiều lần.
Điều trị và phòng bệnh:
Từ trước tới nay bệnh sán lá gan đã được điều trị bằng nhiều loại thuốc, như tetracloruacacbon, Dectil-B, Fasciolin filixan, Hextol... Hiện nay nhiều công ty thuốc thú cưng đã cho sản xuất nhiều loại thuốc tẩy sán lá gan với nhiều tên thương phẩm khác nhau, nhưng chúng đều có kết quả tốt. Đối với thú cưng gầy yếu thì dùng thuốc chia làm hai lần của một liều. Thú cưng mang thai tẩy sán lá gan thường có những biến chứng bất lợi. Trong công tác tẩy sán lá gan cần bổ sung vitamin, tăng cường thức ăn.
Phòng ngừa:
Định kỳ tẩy sán là biện pháp phòng ngừa thích hợp nhất. Nó nhằm ngăn chặn sự xuất hiện các triệu chứng lâm sàng của bệnh sán lá gan, giảm mức độ cảm nhiễm sán, giảm số lượng trứng sán ra môi trường bên ngoài.
Các biện pháp phòng bệnh cần được tiến hành như sau:
- Ủ phân theo phương pháp sinh học
- Xử lý các cơ quan nội tạng có nhiễm sán.
- Diệt ốc ký chủ trung gian.
- Phương pháp vật lý là đấu tranh có hiệu quả là cải tạo đất ở, nơi nước trủng và bãi cỏ, tháo nước cho ốc chết.
- Biện pháp sinh vật học - nhiều cơ sở người ta dùng ngan, vịt ngỗng để diệt ốc. Hiện nay nhiều tác giả còn đề nghị dùng côn trùng để diệt ốc.
Giữ cho thú cưng không bị nhiễm bởi nang ấu. Vấn đề này người ta khuyến cáo nên cho gia súc uống nước sạch sẽ, khi chăn thả không nên chăn ở những nơi ẩm thấp. Cắt cỏ ở những nơi có nước nên cắt cao, và phơi khô trước khi cho thú cưng ăn.