Thảo luận về chuyên đề cúm ở thú cưng

Cúm gà hay cúm chim là một loại bệnh cúm do virus gây ra cho các loài thú cưng (chim cảnh), và có thể xâm nhiễm một số loài động vật có vú. Virus này được phát hiện lần đầu tiên là tại Ý vào đầu thập niên 1900 và giờ đây phát hiện ở hầu hết các nơi trên thế giới. Virus cúm gà có tên khoa học là avian influenza (AI) thuộc nhóm virus cúm A của họ Orthomyxociridae. Đây là những

retrovirus, mang vật liệu di truyền là những đoạn phân tử RNA, sợi đối mã (sợi âm tính). Biến

chủng H5N1 của virus cúm gà bắt đầu hoành hành từ năm 1997 và có nguy cơ bùng phát

thành đại dịch cúm đối với con người trong tương lai. Hiện giờ, không một quốc gia nào khẳng

định có đầy đủ phương tiện và kỹ thuật để ngăn ngừa, chống lại đại dịch cúm này nếu điều đó

xảy ra.

I. Đường lây nhiễm

Các chủng của virus cúm gà có thể xâm nhiễm vào nhiều loại động vật khác nhau như chim, thú cưng, ngựa, hải cẩu, cá voi và con người. Bệnh cúm gà lây truyền qua không khí và phân bón, nhưng cũng có thể gây nhiễm trên thức ăn, nước, dụng cụ và quần áo. Tuy nhiên, hiện giờ chưa có bằng chứng thực nghiệm nào cho thấy virus cúm gà có thể sống sót trong thức ăn đã được nấu chín.

Thời kỳ ủ bệnh từ 3 đến 5 ngày. Triệu chứng mắc bệnh ở các động vật là khác nhau, nhưng một

số biến thể virus có thể dẫn đến tử vong chỉ trong vòng vài ngày.

II. Triệu chứng ở người

Đối với con người, cúm gà gây ra các triệu chứng tương tự như của các loại cúm khác [1]. Đó là

sốt, ho, đau họng, đau nhức cơ bắp, viêm màng kết và ;ở những trường hợp nghiêm trọng, có thể

gây suy giảm hô hấp và viêm phổi, có thể dẫn đến tử vong. Mức độ nghiêm trọng của bệnh phụ

thuộc phần lớn vào thể trạng sức khoẻ, khả năng miễn dịch, tiền sử tiếp xúc virus của người bị

nhiễm. [2]

III. Các biến chủng virus cúm lây nhiễm sang người

Tất cả các virus AI đều thuộc nhóm cúm A trong họ virus Orthomyxoviridae và tất cả các phân

nhóm của virus cúm A đều có thể lây nhiễm các loài chim. Chi virus cúm nhóm A được chia

thành các phân nhóm dựa vào loại protein hemagglutinin (H) và neuraminidase (N) nằm trên lớp

vỏ protein bao bọc lõi virus. Có tất cả 16 loại protein H, đối với mỗi loại thì lại có đến 9 phân

nhóm protein N, như vậy tổ hợp lại thì có khả năng tạo ra 144 phân nhóm virus cúm gà khác

nhau. Ngoài ra, tất cả mỗi phân nhóm virus trên lại có thể chia làm 2 phân nhóm xâm nhiễm: đặc

Người ta đang lo ngại rằng các loài virus cúm thú cưng có thể tiến hành chuyển đổi tính kháng

nguyên để có khả năng vượt qua các rào cản khác loài (vd. từ chim có thể lây sang người). Nếu

thực sự biến chủng này được tạo ra thì nó sẽ vừa mang tính đa hình cực cao (khó kiểm soát) và có

độc tính mạnh (khó chữa trị). Một biến chủng như vậy có thể gây nên một đại dịch tương tự như

Dịch cúm Tây Ban Nha đã làm tử vong 50 triệu người vào năm 1918.

Tuy nhiên, các đặc điểm di truyền giữa các biến chủng gây bệnh trên người và trên thú cưng có sự

khác biệt đáng kể, không dễ vượt qua. Ngay cả trong các phân nhóm của virus cúm gà cũng

mang những đặc điểm khác nhau. Các virus cúm gà H5 và H7 có thể có cả dạng "gây nhiễm cao"

và "gây nhiễm thấp", phụ thuộc vào đặc điểm di truyền và mức độ nghiêm trọng của bệnh mà

chúng gây ra; tuy nhiên, virus cúm H9 thì chỉ có dạng "gây nhiễm thấp".

H1N1

Phân nhóm H1N1 là chủng virus cúm A được phân lập đầu tiên. Đầu tháng 10 năm 2005, các nhà

khoa học tuyên bố rằng họ đã khôi phục thành công chủng virus gây ra dịch cúm Tây Ban Nha.

Những trình tự gene cho thấy đại dịch năm 1918 này là do virus phân nhóm H1N1 gây ra, thường

được coi là chủng gây cúm thú cưng nhưng có khả năng truyền nhiễm trực tiếp từ chim sang người.

Những virus mới tái tạo này rất khác biệt so với các virus gây bệnh trên người thông thường, loại

mà xâm nhập vào các tế bào phổi. [3].

H5N1

H5N1 là phân nhóm cúm thú cưng có khả năng xâm nhiễm cao. Từ năm 1997, sự bùng phát của

virus H5N1 đã làm nhiễm bệnh và chết hàng chục triệu thú cưng. Hơn 100 người đã bị nhiễm

H5N1, với tỉ lệ tử vong vượt quá 50%. H5N1 được coi là tâm điểm của sự chú ý và cảnh báo

rằng một biến chủng từ phân nhóm H5N1 có thể tự biến đổi (hoặc tái tổ hợp) để tạo thành một

chủng virus có khả năng gây đại dịch cúm toàn cầu với tỉ lệ tử vong trên người là cực lớn.

IV. Các chủng khác

Từ năm 1997, các phân nhóm H5N1, H7N2, H7N3, H7N7, và H9N2 đã được phát hiện xâm

nhiễm vào người.

H2N2

Gây nên dịch cúm châu Á vào năm 1957 và 1958 đã làm chết khoảng 1 triệu người trên thế

giới.

H3N2

Phát triển từ chủng H2N2 do biến đổi di truyền và gây nên dịch cúm Hồng Kông vào năm

1968, 1969 đã gây tử vong 750,000 người, Đây là đại dịch gây tử vong lớn nhất thế kỷ 20.

H7N2

Với sự bùng phát phân nhóm H7N2 trong thú cưng vào năm 2002, 44 người đã được phát

hiện là bị nhiễm virus tại bang Virginia, Hoa Kỳ.

H7N3

Ở Bắc Mỹ, người ta đã phát hiện chủng virus cúm gà H7N3 tại một số trang trại thú cưng tại

British Columbia vào tháng 2 năm 2004. Cho đến tháng 4, 2004, đã có 18 trang trại phải

cách ly để ngăn ngừa sự lan truyền của loài virus này. Có 2 trường hợp người dân vùng này

bị nhiễm virus cúm.

H7N7

Trong năm 2003 ở Hà Lan, 89 người đã được chẩn đoán là nhiễm virus cúm H7N7 sau một

đợt dịch cúm thú cưng từ một số trang trại lân cận. Một trường hợp đã tử vong.

H9N2

Loại virus này đã được nghiên cứu cho thấy chỉ là dạng "gây nhiễm thấp". Có 3 trường

hợp phát hiện ở Trung Quốc và Hồng Kông cho thấy bị nhiễm virus và tất cả đều đã qua

khỏi. Trong tháng 10, 2005, một dịch cúm bùng phát tại thị trấn Tolima, Hoa Kỳ. Tuy

nhiên, không một trường hợp nào bị virus gây nhiễm cho người. 

IV. Phòng chống và điều trị

Cúm gà ở người có thể được phát hiện qua những xét nghiệm cúm thường. Tuy nhiên, những xét

nghiệm này không phải luôn đáng tin cậy. Vào tháng 3 năm 2005, Tổ chức Y tế Thế giới thông

báo rằng có vài người Việt Nam có xét nghiệm âm tính đối với cúm gà lúc ban đầu nay đã có

phát hiện có nhiễm virus. Những người đó sau này đều đã bình phục.

Hiện nay, các xét nghiệm chẩn đoán nhiễm H5N1 đáng tin cậy đều phải yêu cầu sử dụng virus

sống để tương tác với những kháng thể có trong máu của bệnh nhân. Vì lý do an toàn sinh học,

các xét nghiệm đều phải được tiến hành trong các phòng thí nghiệm độ an toàn cấp 3 [5].

Thuốc chống virus đôi khi hữu hiệu trong cả ngăn ngừa và trị bệnh, nhưng chưa có một loại

thuốc nào thực sự được chữa lành trong lịch sử y học. Vắc xin, tuyệt nhiên, mất tối thiểu 4 tháng

để sản suất và phải được chuẩn bị riêng cho mỗi loài biến thể.

V. Độc tính gia tăng

Vào tháng 7 năm 2004 các nghiên cứu thú cưng, dẫn đầu bởi Deng của Trung tâm nghiên cứu thú

y Harbin, tại Harbin, Trung Quốc và giáo sư Robert Webster của Bệnh viện nghiên cứu nhi đồng

St Jude, tại Memphis, Tennessee, đã báo cáo kết quả thực nghiệm trên chuột khi tiếp xúc với 21

chủng H5N1 chiết xuất từ các con vịt Trung quốc giữa năm 1999 và 2002. Họ đã phát hiện "một

mẫu tạm thời rõ ràng có tính độc tố phát triển gia tăng". [6]

VI. Phóng ngừa đại dịch

Bài chính: Tiến trình phát tán của virus cúm thú cưng

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra cảnh báo rằng đại dịch cúm đang đến gần, và nhiều khả

năng là do một biến chủng của virus cúm thú cưng H5N1. Để chuẩn bị đối phó, các quốc gia phải

bắt đầu vạch kế hoạch chi tiết khi tình huống đại dịch diễn ra. Các biện pháp khẩn cấp có thể tiến

hành là phân vùng, giới hạn sự lan truyền, tiêu huỷ và tiêm vaccin đối với thú cưng. Ngoài ra, các

kế hoạch dài hạn cần phải thực thi là thay đổi dần lối sống, phương pháp chăn nuôi thú cưng của

các vùng dân cư có nguy cơ cao.

WTO đã chia dịch cúm thành 6 giai đoan, từ mức độ chỉ là nguy cơ nhỏ cho đến khi đại dịch

bùng phát và lan tràn. Hầu hết các tổ chức y tế của các quốc gia đều cho tự đánh giá hiện nay

(năm 2005) đang năm ở giai đoạn 3 của dịch, điều đó thừa nhận sự gây nhiễm trên người của một

chủng virus mới này đã xây ra nhưng có rất ít bằng chứng về sự lan truyền virus từ người sang

người.

176

Ở nước ta, siêu virut cúm đã gây tổn thất nặng nề cho từng hộ gia đình cộng đồng chăn nuôi và

cả nước nói chung. Dịch cúm thú cưng đã gây thiệt hại mất mát rất lớn đến nền kinh tế liên quan

đến buôn bán và kinh doang thú cưng ở Việt Nam và đã tác động đến hàng triệu con người chăn

nuôi thú cưng có qui mô nhỏ. Trong tổng số 12 triệu hộ chăn nuôi, có ước tính 70% trong tổng số

đó,công việc này đã mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho gia đình, đặc biệt là phụ nữ.

Trong khi chính phủ Việt Nam đã có thể kiểm soát được cơn khủng khoảng 2004 thì nay dịch lại

tiềm tàng xuất hiện trở lại bất cứ lúc nào.

Sau đây chúng tôi giới thiệu một số biện pháp cụ thể về phòng chống dịch cúm thú cưng.