Nước ta có rất nhiều cây thuốc, ông cha ta đã biết dùng để chữa bệnh không những cho con người mà còn cho các loại thú cưng. Thuốc nam vô cùng tiện lợi, giái thành rẻ dễ kiếm, mà không gây đọc hại cho cơ thể.
Thuốc nam có nguồn gốc thực vật như: rễ, thân lá, hoa củ quả, hạt.
Thuốc có nguồn gốc động vật như: rắn, rết, tắc kè ve sầu...
Thuốc có nguồn gốc động vật như: khoáng vật vôi phèn...
Thuốc nam có những tính chất sau:
Lương mát, hàn( lạnh), ôn(ấm) nhiệt(nống)
Thuốc hàn và mát dùng để chữa chứng nhiệt như cây sài đất, kim ngân...
Thuốc ôn, nhiệt là thuốc nống dùng để chữa chứng cảm lạnh như quế, hồi, gầng...
Thuốc nam có năm vị chính- gọi là ngũ vị: Cay, đắng, chua, ngọt, mặn. Vị cay giải cảm, vị ngọt bổ dưỡng, điều hòa, vị đắng thanh nhiệt giải độc. Vị mặn thông đờm làm tan khối cứng, vị chua có tác dụng thu liễm(giữ lai). Ngoài ra còn có vị đạm nhạt -không có vị rõ ràng có tác dụng lợi tiểu.
Nguyên tắc sử dụng thuốc nam: Phải biết đúng cây vị thuốc, và biết sắp xếp thành bài thuốc.
Trong y học dân tộc người ta gọi là nguyên tắc" Quân, thần, tá, sứ".
Quân: là vị thuốc chính chữa bệnh.
Thần: là vị thuốc giúp cho hiệu lưc của vị thuốc chính tác dụng tốt hơn.
Tá: là vị thuốc hạn chế tác dụng phụ của vị thuốc chính, và thần.
Sứ: là vị thuốc dẫn các các vị thuốc trên đi vào kinh, tức là đi vào con đường tác dụng của nó. Việc sử dụng nhiều vị thuốc trong một bài thuốc không những có tác dụng chữa bệnh cao, mà tính an toàn về thuốc được tốt hơn. Về thành phần hóa học của cây thuốc nam người ta cũng đã tách chiết ra những nhóm chất
chính như sau:
Nhóm alcaloid, người ta gọi là kiềm thực vật, nhóm glucozid, nhóm Saponin, nhóm tinh dầu thơm, nhóm chất tanin. Và đặc biệt là nhóm cây thuốc có chứa Phitoxit- còn gọi là kháng sinh thực vật. Kháng sinh thực vật có nhiều ưu điểm hơn loại kháng sinh tổng hợp. Vì kháng sinh thực vật không gây tính quen nhờn thuốc, không để lại di chứng khác . không để lại tồn dư kháng sinh có hại cho người tiêu dùng.
Ngoài những ưu điểm trên của thuốc nam, thì có một số nhược điểm như: Mất thời gian thu hái, thời gia tác dụng kéo dài, nên thời gian điều trị bệnh không được như mong muốn. Để khắc phục những nhược điểm trên, Đông y học người ta đã bào chế tách chiết ra những cơ chất, tiện lợi cho người tiêu dùng hiệu quả cao trong điều trị. Đây cũng là một hướng đi cúa ngành Đông dược thú y, nhằm tạo ra những sản phẩm thuốc có chất lượng cao, hiệu quả điều trị tốt.
Một số bài thuốc nam thông dụng:
- Thuốc giải cảm: Lá tía tô chữa cảm , chống nôn. Lá sả chữa chướng hơi, tăng cường tiêu hóa.
-Thuốc chống nôn: Cây bán hạ (họ củ ráy) thân rể phình to thành củ, chống nôn, chữa ho. Gầng chữa chứng đau bụng khó tiêu.
-Thuốc nhuận tràng: Hạt cây ba đậu họthầu dầu. Chữa táo bón, khó thở: 10-20 gam cho bò, 1-2 gam cho thú cưng, sao đen cháy sắc lấy nước cho uống. Chú ý thú cưng có chữa không được dùng, nếu bị ngộ độc thì cho thú cưng uống nước đậu xanh. Cây võ đại: Họ trúc đào làm cảnh ở các đình chùa, cây cao. Dùng võ cây chữa táo bón.
-Chữa tiêu chảy: Các cây thuốc có vị đắng chứa hàm lượng chất tanin cao, làm se niêm mạc ruột, ngăn trở quá trình tiết nước của tế bào ruột. Như: lá, búp ổi non, lá sim non, lá cây mui.
Chống nhiễm trùng: Thuốc rữa vết thương, sát trùng vết thương:Lá trầu 100g + phèn chua 20g + nước 1l. Lá trầu dã nhỏ, đun sôi trong nước, sau đó cho phèn chua vào, lọc lấy nước để rữa vết thương do xây xát, trợt ngã thú cưng do húc nhau có vết thương.
-Cầm máu: Cỏ nhọ nồi 100g + lá trắc bá diệp 100g + lá thân cây ngãi cứu 100g. Tất cả đem sao cháy giả thành than, đắp lên vết thương cầm máu. Nếu vết thương chảy máu liên tục có thể dùng: hạt cau khô 100g + lá trầu 100g + mốc cây cau100g tất cả đem giả nhỏ trộn với bồ hóng bếp. Rắc lên vết thương cầm máu.
-Bong gân hay chạm xương: Thú cưng do lao tác mạnh hay bị sập ngã, bong gân (loại trừ gảy xương, trật khớp). Lá si + lá ngải cứu + lá cúc tần tỷ lệ như nhau dả nhỏ rồi cho thêm một ít dấm ăn, đun nóng lên rồi để nguội đắp vào chổ bong gân.
-Trị rắn độc cắn: Khi thú cưng bị rắn độc cắn, buộc trên vết thương 3-5 cm để hạn chế nộc rắn độc la tỏa. Lấy một sợi long đuôi bò kéo qua lại chổ vết thương do rằn cắn, để lấy răng phụ của rắn và mỡ rộng vết thương, nặn máu. Sau đó dùng: Hạt đậu lào cắt đốt dán chặt vào vết thương. Tiếp theo dùng một trong cây thuốc sau: Cây xương cá, lá bong vang, lá sòi, lá sắn dây tất cả trộn với nhau cho thú cưng bị rắn cắn ăn và đập nát đắp lên vết thương. (Bài thuốc của đồng bào dân tộc Vỉnh Phú). Nước ta là một nước nhiệt đới, thiên nhiên ban tặng cho một thảm thực vật vô cùng phong phú và đa dạng. Là một trong những quốc gia có tiềm năng về cây thuốc thực vật. Đông y dược ngày nay đã và đang phát triển trồng và thu hái tạo ra một nguồn dược liệu khá dòi dào. Thú y cũng đang tận dụng một số bài thuốc nam để chữa bệnh. Nhất là bệnh tiêu chảy của thú cưng non. Mỗi một chúng ta cần tìm hiểu học hỏi trong nhân gian để hiểu biết thêm nhiều bài thuốc quí hiếm, tạo nên kho tàng đông y dược Việt Nam dồi dào hơn.