Mã đề
Plango asiatica linne
Họ mã đề: Plangoasiaticae
1. Bộ phận dùng
- Dùng toàn cây: (hoa, lá, rễ). Mã đề thảo. Herba plataginic
- Hạt: Sa thiên tử. Semen plataginic
- Lá: Folium plataginic
2. Thu hái và chế biến
Mã đề mọc phổ biến khắp nơi trong nuớc ta. Thường mọc ở những nơi đất
ẩm. Cây phát triển 4 mùa nhưng về mùa hè thì tốt nhất.
Nếu dùng toàn cây: khi quả bắt đầu chính nhổ cả cây về rửa sạch, phơi
ấm can đến khô.
- Dùng hạt: Khi quả chín cắt lất bông, đem về dùng hoặc chải cho hạt
bong ra, loại bỏ cuống, lấy riêng hạt, phơi khô, bảo quản, khi dùng lấy hạt dầm với
muối sao vàng nhẹ.
3. Thành phần hoá học
Toàn bộ cây mã đề chứa chất Ancubin - glucozit C15H24O5, platazin -
glucozit.
Trong hạt còn có thêm chất nhầy, axit plantenolic C5H8O3, Colin. Lá có chất nhầy,
chất đắng, Caroten, Vitamin C, K, axit xitric.
4. Tác dụng dược lý
4.1. Lợi tiểu: Theo tài liệu của Trung Quốc, hạt mã đề có tác dụng lợi tiểu
mạnh hơn lá, vì hàm lượng Anenbin trong hạt cao hơn.
Trong các chất kể trên thì Anenbin là hoạt chất chính. Một số tác giả lại
cho rằng cả planazin, colin, cũng có tác dụng kích thích lợi tiểu, tiểu thuỷ thũng.
Nếu dùng nước sắc mã để cho thỏ, cho chó, người ta thấy lượng nước tiểu
bài tiết ra, tăng lên rõ rệt. Đồng thời xét nghiệm nước tiểu thì hàm lượng các chất
cặn bã: ure, axit Uric và các muối vô cơ cũng tăng lên. Điều này có thể do Anenbin
có tác dụng làm hưng phấn thần kinh cho phôi quá trình bài tiết nước tiểu ở thận.
4.2. Ho: planazin còn có tác dụng làm tăng sự bài tiết niêm dịch ở khí quản.
Vì vậy nó còn có tác dụng trừ đờm, chữa ho mà không gây tác hại nh các loại thuốc
chữa ho chứa saponozit.
4.3. Nếu xử lý lá mã đề theo phương pháp phylatop sẽ sản sinh ra
Biostimulin dùng điều trị đau mắt. viêm tay, mụn nhọt, nếu chế sang dạng Pommal
bôi lên các mụn nhọt làm địa dan, tiên viêm, ức chế quá trình sinh mủ, làm cho
nhanh khỏi. Trong lá còn nhiều Vitamin C, K có tác dụng cầm máu.
Trong hạt còn có Colin mà colin còn cóvt quan trọng trong việc vận
chuyển mỡ từ gan - mô dự trữ. Nếu thiếu Colin rối loạn trao đổi mô ở gan.
Chú ý: Aucubin dùng thường xuyên và lâu dài có thể gây nên viêm các ống
thận.
5. Ứng dụng:
Lợi tiểu, chữa phù nê, tích nước.
- Làm thanh nhiệt
Chữa ho, cầm máu, tiêu viên.
6. Liều dùng
Cây mã đề: Dùng liều gấp đôi (cây khô); 5 – 10 lần (cây tươi)